داستان پدید آمدن دو بازی در ایران باستان
بازی چیست و به چه کاری می آید؟
صاحبنظران در تعریف بازی دیدگاه های متفاوتی دارند، اما همگی در این نکته مشترک هستند که بازی جزئی از زندگی انسان است. در واقع بازی در لغت به معنی سرگرمی و مشغولیت و تفریح داشتن است. هر وقت صحبت از بازی به میان می‌آید، ذهن ها بلافاصله به سمت کودکان می رود، در حالی که بازی برای تمام انسان ها لازم است. به طوری که شاید اگر بازی را از زندگی بشر حذف کنیم، هیچ اختراعی در زندگی بشر صورت نمی گرفت، زیرا در واقع بازی موجب فعالیت بیشتر جسم و ذهن می شود و در طی این فرایند نشاطی به ذهن انسان می بخشد تا موجبات کشفیات بهتر را فراهم کند.
بی شک انسان ماقبل تاریخ بازی های داشته که موجب سرگرمی خود و خانواده اش را فراهم می کرده است، اما اگر بخواهیم این موضوع را با توجه به اسناد تاریخی مورد بررسی قرار بدهیم دو مورد از بازی های باستانی” تخته نرد” و “شطرنج” هستند.
قدمت بازی
هرچند که بر طبق یافته ها یباستان شناسی قدمت بازی شطرنج بسیار بیشتر از متن دوره ساسانی به نظر میرسد ، اما این سند مکتوب منبع دقیقی برای نقل طراحی این بازی باستانی است.
در دوره ساسانیان کتابی نگاشته شد که به گزارش شطرنج معروف است. نام این کتاب که در فارسی میانه یا زبان فارسی دوره ساسانیان به صورت “چترنگ نامک” آمده، به توصیف داستانی زیبا می پردازد که در دوره پادشاهی خسرو انوشیروان، پادشاه بزرگ و دادگر و خردمند دوره ساسانیان اتفاق می افتد.
در دوره ساسانیان مجموعه‌ای از نامه‌نگاری‌ها بین دربار ایران و هند درباره اینکه کدام شاهنشاهی و مردمان و سنتهای آن برتر هستند و کدام پادشاهی سزاوار آن است که از دیگری باج و خراج دریافت بکند، مبادله می شده است در این کتاب باستانی داستان اینگونه نقل می شود:
میگویند که در زمان پادشاهی خسرو انوشیروان از سوی دولت هند برای آزمودن خرد و دانایی ایرانیان و نیز به لحاظ در نظر گرفتن منافع کشورهند، بازی شطرنج توسط هندی ها طراحی و مهره های آن از یاقوت سرخ و زمرد ساخته شد و به همراه هزارو دویست شتر با بار زر و سیم و گوهر و مروارید و هدیه های گرانبها به همراه نامه ای به ایران فرستاده شد.
درون نامه یا طومار چنین نوشته شده بود:
همچنانکه نام شاهنشاهی برازنده شماست و شما شاهنشاه همه ما هستید، بنابراین باید دانایان شما نیز از ما داناتر باشند، بنابراین اگر توانستید رمز و راز و قانون این بازی را کشف کنید تمام هدایایی را که با آن برای شما فرستاده ایم ، پیشکش می‌کنیم و در غیر اینصورت ایران زین پس به دولت هند باج و خراج خواهد پرداخت.
خسرو انوشیروان پادشاه ایران سه روز زمان خواست ولی هیچکس در ایران وجود نداشت که بتواند قانون شطرنج را کشف کند.
روزسوم وزیر خسرو انوشیروان، یعنی بزرگمهر پیش پادشاه رفت و به او مژده داد که من می توانم قوانین بازی را پیدا کنم وبدین ترتیب تمام هدایای هند را از آن ایران خواهد شد.
همچنین او قول داد که برای مقابله با این مسئله بازی جدیدی را نیز طراحی کرده و بر مبنای همین قانون مجدداً به دربار هند بفرستند تا بدین ترتیب برتری ایرانیان ثابت شود.
بازی شطرنج
بزرگمهر که قانون شطرنج را یافته بود آن را اینگونه تشریح کرد:
در این بازی شاه به عنوان مهره اصلی، دو مهره رخ بر چپ و راست و نیز سربازان و فیل ها به عنوان پشتیبان و اسب ها همانند سواران و پیاده نظام به صورت دو سپاه مجزا به نبرد با هم می پردازند.
سپس بزرگمهر با نماینده دربار هند که طراح این بازی بود نیز سه مرتبه به بازی پرداخت و هر سه بار را برد و نماینده درباره هند تمامی آن ثروت را به خزانه شاهنشاه ایران تحویل داد.
📌معرفی دوره پیشنهادی : دوره آموزش بازی سازی (طراحی بازی)
تخته نرد
روز بعد بزرگمهر نزد شاه آمد و بازی جدیدی را که طراحی کرده بود برای او شرح داد. او گفت که نامش را “نرد” یا “تخته نیو اردشیر” نهاده است.
قوانین به این شکل است:
تخته نیو اردشیر را به زمین تشبیه می کنم و سی مهره در این بازی وجود دارد که پانزده مهره سفید و پانزده مهره سیاه که نماینده روز و شب هستند.
یک جفت گردان یا تاس را به گردش اختران و گردش آسمان تشبیه می کنم.
تاس شش عدد دارد
عدد یک به نشانه ی یگانگی خداست. عدد ۲ به نشانه جهان مادی و جهان آخرت.
عدد ۳ به نشانه اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک.
عدد ۴ به چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش که جهان از آنها پدید آمده است.
عدد ۵ را به پنج روشنی چون خورشید و ماه و ستاره و آتش و رعدی که از آسمان پدید می آید تشبیه می کنم.
۶ را به شش روزی تشبیه می کنم که در آن آفریدن گیتی انجام شد.
گردش و چرخش این مهره ها را بر اساس هر تاسی که به زمین ریخته می شود قضا و قدر و سرنوشتی است که برای مردمان پیش می آید و این مهره ها که شبیه انسان های این گیتی هستند در دنیای مادی و معنوی بر اساس حرکت ستاره ها و سیاره ها می گردند و پیش می روند و گاهی پیروز می شوند و گاهی شکست می خورند و انسانی از میان می رود.
خسرو انوشیروان و این بازی
هنگامی که خسرو انوشیروان این داستان را شنید از طراحی این بازی بسیار لذت بود و دستور داد سپاه بزرگ شامل دوازده هزار اسب تازی به همراه زر و مروارید راهی دربار هند شود تا اگر هندیان توانستند قوانین بازی را کشف کنند این هدایا را از آن خود کنند.
شاهنشاه هندوستان زمانیکه این بازی را دید از نماینده شاه ایران چهل روز زمان خواست.
اما هیچکس از دانایان هند نبود که بتواند قوانین بازی تخته نرد را کشف کند.
بدین صورت هند خراج گذار درباره پادشاهی ایران باقی ماند.
البته نام دیگر این بازی شش در است .
شش در یعنی شش وجهی
این بازی را به این جهت شش در می گفتند که آینه دنیا بود که شش جهت بالا، پایین، چپ، راست و پس و پیش دارد. اما اغلب ما آن را به نام تخته نرد میشناسیم.
نکته جالب توجه در طراحی این بازی های باستانی این است که آنها آینه تفکرات بشر آن زمان در حقیقت اعتقاد به قضا و قدر در و حرکت سیارات و حتی اشاره به تخت بودن زمین در جغرافیای باستانی کاملاً در طراحی بازی باستانی تخته نرد پیداست و این بازی باستانی به حدی هوشمندانه طراحی شده است که هم اکنون هم مورد توجه و علاقمندی بسیاری از افراد در سراسر دنیا ست و به صورت میراث فرهنگی هنوز به حیات خود ادامه میدهند.
