اولین کیوریتورها چه کار می‌کردند؟

هنر مثل هر پدیده دیگه وابسته به زمان و مکانی است که در آن مجال ظهور پیدا کرده است. به همین علت در مراحل مختلف هنر از خلق تا نمایش، افراد مختلفی درگیر آن می شوند.در دوره ای پادشاهان و صاحبان قدرت‌های مذهبی مثل کلیسا و گاهی هم مردم در مراحل مختلفش نقش مهمی داشتند.

کیوریتور به معنای محافظ و نگهدار است.  کیوریتور در رم باستان خادم شهری بود که وظایفی پیش‌پاافتاده اما مهم و ضروری مثل نظارت بر تأسیسات عمومی، گرمابه و فاضلاب را بر عهده داشت. بعدها در قرون‌ وسطی کیوریتور به کشیشانی گفته می‌شد که از روح انسان‌ها مراقبت می کردند.

از قرن هجدهم به بعد با پیدایش مدرنیسم، موزه‌ها و موسسه‌های عمومی هنر، نوع جدیدی از فضاهای نمایش به هنرمندان اختصاص یافت. در این دوره از واژه کیوریتور برای دانش پژوهانی استفاده می‌شد که از گنجینه‌های به یادگار مانده از گذشته نگهداری می‌کردند. این نقش تا چند دهه‌ از سده  بیستم نیز ادامه پیدا کرد. وظیفه کیورتور در این دوران نگهداری و تهیه فهرستی از مجموعه‌ها بود. کیوریتورها همچنین رازهای گنجینه‌ها را تفسیر می‌کردند و اشیای داخل آن را به نمایش می‌گذاشتند. هدف کیوریتورها در این دوره این بود که نشان دهند اشیایی که در موزه‌ها از آن‌ها مراقب می‌کنند، ارزش نگهداری را دارد و می‌تواند برای عموم مردم آموزه‌هایی داشته باشد.

با گذشت زمان و ظهور گالری‌های خصوصی در قرن بیستم، فضایی نو در عرصه نمایش آثار هنری تاریخی و معاصر به وجود آمد. عرصه‌ای که راه را برای ظهور کیوریتور مطابق با تعریف امروز آن باز کرد. نمایشگاه گردان، نمایشگاه بان، مجموعه‌ساز، برگزارکننده هنری و … همه معادل‌هایی هستند که امروزه برای واژه انگلیسی کیوریتور به کار می‌رود. کیورتیور یا نمایشگاه گردان، فردی است که از الف تا ی برگزاری یک نمایشگاه هنری را به عهده دارد. این وظایف را می‌توان طبق گفته‌های هانس اولریش اوبریست در کتاب شیوه‌های هنرگردانی به چهار دسته مشخص تقسیم کرد:

• حفاظت و نگهداری از آثار و میراث هنری
• گزینش و انتخاب
• داشتن طرز فکر و رویه‌ای مشخص نسبت به تاریخ هنر و فلسفه‌های رایج هنری
• اعمال اجرایی، شامل نصب، حمل، تنظیم و اطلاع‌رسانی آثار

جایگاه کیوریتور در آثار هنری

ارائه آثار هنری بخش مهمی از روند خلق است، بخشی که بدون آن خلق آثار هنری معنا و کارکردش را از دست می‌دهد. کیوریتور و هنرمند که زمینه‌ساز دیده شدن آثار هنری هستند روابط پیچیده و گاه پرتنشی را در سابقه خود دارند. گاه هنرمند نقش کیوریتور را به عهده می‌گیرد و گاه کیوریتور کار خود را با چنان دقتی انجام می‌دهد انگار که یک اثر هنری واحد را در معرض دید گذاشته‌ است.

بوریس گرویس -منتقد هنری- معتقد است که هنرمند معاصر به‌عنوان یک انتخاب‌گر (Artist as selector) عمل می‌کند. رویکردی که شاید ریشه آن را بتوان در کلاژها و آثار دادائیست‌ها در دهه ۴۰ و پس‌ازآن در هنر مفهومی و رها شدن از شیئیت هنری و آزاد شدن از فضای گالری‌ها در دهه ۶۰ میلادی جستجو کرد. هنرمندان معاصر می‌توانند عناصر و موضوعات خود را انتخاب و با ترکیب آن‌ها با یکدیگر به خلق اثری جدید بپردازند.

کیوریتور به‌عنوان یک انتخاب‌گر، نقشی مشابه نقش هنرمند مستقل را بر عهده می‌گیرد. به‌این‌ترتیب جایگاهی همانند هنرمند را در انتخاب و خلق اثری هنری به عهده می‌گیرد. یکی از بهترین نمونه‌های نمایشگاه گردانی در این مفهوم، نمایشگاه «کتاب زیراکس» است که در سال ۱۹۶۸ توسط سیت سیگلاب کیوریت شد. در این نمایشگاه از هفت هنرمند مطرح شامل کارل اندر، رابرت بری، دنیل بورن، جان دیابس، داگلاس هوبلر، جوزف کسوت، لارنس وینر خواسته شد که کاری در ۲۵ صفحه در ابعادی مشخص تولید کنند که بتوان آن را فتوکپی و چاپ کرد. هدف سیگلاب استاندارد کردن زمینه‌های تولید و نمایش بود تا از این طریق تفاوت‌های میان پروژه‌های هنرمندان بیشتر مشخص شود.

شیوه اجرای کیوریتورهای معاصر

جنبش‌های هنری گذشته به شیوه‌های مختلفی تاثیر خود را بر نحوه نگرش کیوریتورها گذاشته‌اند. بسیاری از مراکز هنری و گالری‌ها به جای شکل قدیمی نمایشگاه، رویدادهای متفاوت و برنامه های جمعی را در راس کارهای خود قرار داده‌اند. شمار زیادی از کیوریتورها برگزاری نمایشگاه را رها کرده‌اند و به اجرای شکل‌های دیگری مثل نمایش ویدیو، گفتمان، میزگرد، انتشار کتاب و برگزاری کارگاه روی آورده‌اند. مزیت برنامه‌های از این دست نسبت به شکل‌های سنتی این است که می‌تواند مخاطبان ناوارد را مرعوب دنیای هنر کند. از سویی دیگر روز به روز بر اهمیت نقش مشارکت بیننده و دخالتش در شکل گیری بیشتر می‌شود.

در نهایت امروزه درگیری میان هنرمندان و کیوریتورها به جریانی تبدیل‌شده است که سبب شده بخشی از هنرمندان، کارهای خودشان را به شکل مستقل ارائه کنند و کیوریتورها نیز این اختیار را دارند که کارهای هنرمندان را در چنان شکلی ارائه دهند که خود به اثری هنری تبدیل شود. به همین خاطر امروزه مرزهای میان خلق هنر و ارائه هنر روزبه‌روز کم‌رنگ‌تر می‌شود. به‌گونه‌ای که در آینده نزدیک این گمان می‌روند که دستگاه‌های آموزشی به همان اندازه تأکید بر خلق هنری بر پرورش متخصصانی درزمینه کیوریتور و ارائه آثار هنری نیز اهتمام ورزند و در آینده تیم‌های هنری، نقشی مهم تر از افراد در این روند پرفراز و نشیب را داشته باشد.

نویسنده : آرش سلطانعلی