خط نقاشی – Calligraphy

دوره‌ خط نقاشی

نقاشی‌خط حاصل هنر مدرن و معاصر ایران است. در بعضی از منابع ریشه‌ این هنر را در دوران قاجار می‌دانند اما در سال‌های دهه‌ سی و چهل خورشیدی بود که این هنر به شکل امروزی‌اش به وسیله‌ی تعدادی از خوش‌نویسان و نقاشان ایرانی ابداع شد. از آن‌جایی که فرم یکی از ویژگی‌های اصلی این هنر است، بسیاری از گرافیست‌ها در طراحی‌های پوستر و جلد کتاب و بسیاری از نقاش‌ها به‌عنوان یک اثر انتزاعی بر روی بوم از این هنر استفاده می‌کنند. ترکیب نقاشی و خط نستعلیق حالا به یکی از شاخص‌ترین آثار هنرمندان ایرانی تبدیل شده است و حرفی برای گفتن در هنر تایپوگرافی در سراسر جهان دارند. اما برای موفقیت در این سبک هنری باید هنرهایی مانند خطاطی و نقاشی را به خوبی بدانید. به همین دلیل در انتخاب دوره‌ی آموزشی خود دقت کنید و مطمئن باشید در کلاس آموزش نقاشی‌خط سرفصل‌هایی مانند آشنا شدن با انواع خط خوشنویسی و آموزش طراحی به اندازه‌‌ای که بتوانید از پس نقاشی‌خط بربیایید، وجود داشته باشد.

تحول در خوشنویسی خط فارسی

دوران قاجار یک جامعه‌ سنتی داشت که میانه‌ خوبی با تغییر و تحول نداشت. اما بعد از جنگ ایران و روسیه بود که روند نوآوری در جامعه‌ قاجار شروع شد. صنعت چاپ وارد ایران شد، کارخانه‌ها یکی یکی راه‌اندازی می‌شدند و دانشجوهایی در رشته‌های علمی و هنری برای کشف دنیایی متفاوت روانه‌ی کشورهای اروپایی شدند. در این بین خط و خوشنویسی هم از این تحولات دور نماند. در این دوران اولین مجله‌ها با خوشنویسی جدید روانه‌ی بازار شد. بعد از آن نوبت به دوران پهلوی رسید. در این دوره خط فارسی با سرعت بیش‌تری متحول شد. دلیل این سرعت هم جامعه‌ رو به رشد آن زمان و نیازهای تبلیغاتی و ورود فناوری‌های جدید به ایران بود. در این دوران بود که مکاتبه‌های بین‌المللی و اداری وارد ادبیات خط فارسی شد که خود باعث استفاده‌ مداوم از ماشین تایپ و خودکار و تغییر رسم‌الخط نوشتاری روزمره‌ شد. در دوران بعد از انقلاب خوشنویسی دوباره از طرف هنرمندان و جوانان با اقبال زیادی روبه‌رو شد. در این سال‌ها بود که تجربه‌های متفاوت در زمینه‌ی خوشنویسی و شکسته نستعلیق انجام شد.

پیش‌زمینه‌ شکل‌گیری خط نقاشی

در دنیایی با معیارهای سنتی، خط وظیفه داشت مفهوم مورد نظر پدیدآورنده را به آسان‌ترین و خواناترین شکل ممکن به مخاطبش منتقل کند. خوشنویسی الفبای فارسی این ویژگی را داشت که با وجود فرم‌های خاص در نوشتار محتوا را به طور کامل و سریع به خواننده‌‌ متن منتقل کند. خوشنویسان در تمام دوران با استفاده از خطوط تعریف شده رسم‌الخط فارسی را به یک اثر هنری تبدیل کردند. اما با گذشت زمان این هنر هم مانند بسیاری از هنرهای دیگر دست‌خوش نوآوری شد. به همین دلیل نوآوری در خط فارسی را می‌توان مهم‌ترین تحول در زمینه‌ رسم‌الخط این خط قدیمی دانست. تحولی که در دوران معاصر باعث بروز شیوه‌ مدرن نقاشی‌خط به‌عنوان یک هنر ترکیبی شد. در بعضی از تحقیقات، خاستگاه هنر نقاشی‌خط را سیاه‌مشق‌ می‌دانند؛ چون در سیاه‌مشق‌ها خوانده شدن یا نشدن یک قطعه‌ خوشنویسی چندان اهمیت ندارد و فرم و شیوه‌ به تصویر کشیدن سیاه‌مشق است که به آن از لحاط هنری اعتبار می‌دهد. محققان خط فارسی این پیش‌زمینه‌ها را شروعی برای دوران نقاشی‌خط در خط فارسی می‌دانند. در کنار همه‌ی این‌ها محققان معتقدند که شاید بتوان مکتب سقاخانه را خاستگاه اصلی زیباشناسی و نوآوری در خوشنویسی معاصر دانست. در آثار هنرمندان سقاخانه‌ای استفاده از خط فارسی به وفور دیده می‌شود. این گروه از هنرمندان به خط به‌عنوان یک عنصر بصری نگاه می‌کردند و به خوانا بودن یا نبودن اثر تولید شده، چندان توجهی نداشتند. در بین هنرمندان این سبک حسین زنده‌روی را می‌توان پیشتازترین فرد به حساب آورد. او کارش را با بازی با خطوط و طراحی فونت نستعلیق شروع کرد و کم کم اشکال هندسی و نقش و نگارهای مختلف را به آثارش اضافه کرد. روشی که بعدها فرامرز پیلارام آن را ارتقا داد و رفته رفته شکل‌های مختلف و خلاقانه‌ی هندسی را به آثارش اضافه کرد.

خط نقاشی را چه کسانی می‌توانند بیاموزند؟

این هنر هم مانند بسیاری از هنرهای دیگر محدودیتی در آموزش برای افراد ندارد. این‌که در عنوان این سبک هنری نقاشی‌خط آمده است، گمان نکنید که فقط نقاش‌ها، گرافیست‌ها و خوشنویسان می‌توانند این حرفه را بیاموزند. اگر شما علاقه‌مند به یادگیری این هنر باشید، می‌توانید بدون داشتن هیچ پیش‌زمینه‌ یا تحصیلات ویژه‌ای، دوره نقاشی‌خط را در آموزشگاه‌ها بگذرانید. البته اگر پیش‌زمینه‌ی هر کدام از این رشته‌های هنری که در بالا ذکر شد را داشته باشید، به روند موفقیت و سرعت یادگیری‌تان در این سبک هنری کمک می‌کند. در این صورت شاید با گذراندن کارگاه‌های یک یا چند روزه، کلیاتی از نقاشی‌خط را بیاموزید و بعد در کلاس‌های پیشرفته شرکت کنید. این نکته‌ی مهم را فراموش نکنید که بهترین دوره برای آموزش، دوره‌ای است که آموزش از مقدماتی تا پیشرفته را پوشش دهد. در این صورت هنرجو طبق یک برنامه‌ زمان‌بندی شده‌ مشخص، این سبک هنری را می‌آموزد.

یک دوره‌ آموزشی خط نقاشی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟

این دوره‌ آموزشی در ابتدا با آموزش اصول رسم‌الخط و مبانی نقاشی شروع می‌شود. بعد از آن استادها سراغ آموزش اصول رنگ‌شناسی می‌روند و  هنرجوها را با تئوری‌ و تقسیم‌بندی رنگ‌ها آشنا می‌کنند. علاوه بر این‌ها تکنیک‌های ساده‌ ولی مهم نقاشی‌خط مانند تکنیک‌های ترکیب مواد را هم به هنرجوها آموزش می‌دهند. ابتدا این طراحی‌ها به شکل اتود روی کاغذ انجام می‌شود و هرچه هنرجو در دوره‌های پیشرفته شرکت کند، تمرین این تکنیک‌ها بر روی بوم نقاشی انجام خواهد شد.

نکته‌ی بسیار مهم در آموزش این سبک هنری و البته تمام رشته‌های هنری، پشتکار و تمرین مداوم به وسیله‌ی هنرجو است. اگر این رشته را برای آینده‌ شغلی خود انتخاب می‌کنید، حتما باید ساعت‌ها تمرین خارج از کلاس را هم در نظر بگیرید؛ چرا که این مهارت‌ها فقط و فقط با تمرین است که بالا بردن کیفیت آثارتان را تضمین می‌کند. در پایان این دوره‌های آموزشی هنرجو می‌تواند یک تابلوی نقاشی‌خط به طور مستقل خلق کند و تابلوهایش را در گالری به نمایش بگذارد. درباره‌ی بازار کار این سبک هنری، باید گفت که این حرفه از آن دست مشاغلی است که به میزان موفقیت در آن با میزان کار و مهارت فردی هنرمند رابطه‌ی مستقیم دارد. شما می‌توانید در شروع کار در نمایشگاه‌های گروهی شرکت کنید، اما این نکته را فراموش نکنید که این رشته‌ی هنری یک کاری دلی است و حتی آثار سفارشی هم وقتی کاملا از دل هنرمند خلق شده باشند، جایگاه و اعتباری در بین مخاطب‌ها خواهند داشت.