اولین پوسترها در ایران

پوستر کلمه ای انگلیسی است که در دهه های اخیر در زبان فارسی وارد شده؛ به معنای آگهی مصور، که ترکیب نوشته و نقش برای اعلان و تبلیغ. پوستر در ایران سوغات غربی است. با توجه به اینکه گرافیک در ایران سابقه کهن دارد. اما غربی بودن پوستر دلایلی دارد.

اولین پوسترها در ایران در عرصه نمايش فیلم هاي خارجي در ايران تكثير می شد. اما تاریخ طراحی پوستر در ایران را، می توان بر اساس گفته محققان، اعلا نهای تئاتر مطرح نمود و با ورود نخستین فیلم های خارجی و نمایش آنها در ایران، پوسترهای تئاتر، جای خود را به پوسترهای فیلمهای خارجی و با آغاز فیلم سازی در ایران، میدان برای پوسترهای سینمای ایران مهیا گردید.

پوستر

پوستر یک کلمه انگلیسی می باشد.  پوستر در دهه های اخیر در زبان فارسی وارد شده است؛ به معنای آگهی مصور، که ترکیب نوشته و نقش برای اعلان و تبلیغ می باشد. همچنین پوستر را به معنای آگهی دیواری نیز معنی می کنند، اما هر آگهی دیوار پوستر محسوب نمی شود؛ همانند آگهی ترحیم.

پوستر به فرانسوی آفیش و آلمانی به معنای پلاکارد است. که در فارسی این دو معنی را متفاوت به کار می برند. شعارهای پارچه ای را پلاکارد و  اعلانات مصور دیواری را پوستر می نامند.

تصویر و نوشته (کلام و نقش)، دو عنصر اساسی پوستر هستند؛ بنابر نوع کار، گاه تصویر و گاه نوشته و گاه تلفیقی از تصویر و نوشته، شخصیت اصلی را در طراحی پوستر برعهده می گیرند.

توسعه روز افزون صنعت و تکنولوژی، تولید محصولات متنوع، نیاز به  تبلیغات گسترده برای کالا های مصرفی را می طلبید؛ بنابراین پوستردر ابتدا صرفا تبلیغاتی و تجاری بود. بعد از جنگ جهانی دوم پوستر به قلمرو سیاست تمایل پیدا کرد. نمونه بارز آن در آلمان نازی، هیتلراز پوستر بسیار استفاده کرد. از جمله موارد دیگر در تحول پوستر می توان به سبک های جدید هنر اشاره کرد همانند پاپ آرت. از دیگر موارد  تکنیک های جدید چاپ می باشد.

پوستر در ایران

پوستر در ایران سوغات غربی است. با توجه به اینکه گرافیک در ایران سابقه کهن دارد. اما غربی بودن پوستر دلایلی دارد که به آن اشاره می شود. نخستین پوستر در ایران توسط دو برادر ارمني به نام‌هاي «موشخ سروري» و «ناپلئون سروري» و يك مهاجر سوئدي به نام «فردريك تالبرگ»، به شكل غربي و امروزي را در ايران معرفي كردند. آنها پس از مهاجرت به تهران براي خود آتليه‌هاي مستقلي برپا كردند و به طراحي گرافيك براي موضوعات مختلف و از جمله پوستر پرداختند. برادران سروری در سال 1308 ه.ش  نخستین آتلیه طراحی گرافیک و تبلیغات خود را در خیابان لاله زار تهران تاسیس کردند.

اغلب پوستر‌هاي ايشان چاپ و تكثير نمي‌شد. اعلان‌هاي سينمايي را برادران سُروري به صورت تابلويي براي سردرِ سينماها با رنگ روغن بر روی بوم نقاشي مي‌كردند.

تالبرگ اعلان‌هاي تبليغاتي خود را به صورت اسلايد روي شيشه كوچكي نقاشي و رنگ‌آميزي مي‌كرد و شب‌ها آن را بر پرده‌اي كه سركوچه برلن و در ميان خيابان لاله‌زار برپا كرده بود «پروژكسيون» مي‌كرد. اين شيوه كار و تمام آگهي‌هاي سينمايي به همين طريق تهيه و قبل از نمايش فيلم در سينماها نشان داده مي‌شد.  نخستین تصویرگری‌های مجله اطلاعات هفتگی کار تالبرگ است. حکایت‌های کوتاه ملانصرالدین، زمینه خوبی برای خلق نخستین داستان‌های فارسی مصور بود. کاری که سال ۱۳۴۷ به دست تالبرگ سوئدی عملی شد. از این‌دست، کتاب‌های مصور دیگری هم دارد مثل «حاجی لک‌لک»، «موش و گربه»، «نرگس و عروسک موطلایی» و «از کورش تا پهلوی او مدیر مجله راه‌آهن هم بود و طرح راه‌اندازی موزه راه‌آهن همزمان با جشن بیستمین سال تاسیس این نهاد از طرف او پیشنهاد شد.

پس از ايشان و تا بعد از جنگ جهاني دوم، از ايرانيان كسي كار طراحي اعلان به شيوه امروزي را دنبال نكرد، اما واقعيت آن است كه قبل از برادران سُروري و فردريك تالبرگ، بيش از يكصدوپنجاه سال قبل تاكنون نوعي اعلان سنتي- مذهبي در ايران طراحي و تكثير مي‌شده است. نقش اصلي اين اعلان‌هاي سنتي- مذهبي در ايران خوشنويسي است و اگر گاهي ازتصوير در آنها استفاده مي‌شود حالت پس‌زمينه دارد و خط و خوشنويسي نقش اول را در شكل و رنگ‌آميزي اعلان‌ها دارد.

موضوعات اين اعلان‌ها جملات مذهبي يا اسامي مقدسين دين يا جملاتي از معارف فرهنگ ايران چون فلاسفه و شعرا است كه خوشنويسي و با شيوه‌هايي سنتي، تركيب و تزيين و رنگ‌آميزي شده‌اند. تا زماني كه در قرن نوزدهم صنعت چاپ به طور گسترده در ايران ايجاد نشده بود، اين اعلان‌ها به صورت دستي طراحي و خوشنويسي و تكثير مي‌شد ولي بعد از گسترش صنعت چاپ، نمونه‌هاي متداول و معمول آنها را به وسيله چاپ سنگي تكثير مي‌كردند.

در سال 1324 تئاتر آذربايجان در تبريز بنا شد. اين تئاتر براي برنامه‌هاي خود به طور منظم اعلان‌هاي ساده‌اي كه در آن اسامي هنرپيشگان، عنوان نمايش و تاريخ اجراي نمايش را همراه با نقوش تزييني سُربي موجود در چاپخانه، روي كاغذ‌هاي الوان چاپ مي‌كرد. شكل اين اعلان‌ها ادامه شكل همان تراكت‌ها و اعلان‌هاي كوچك معمولي است ولي چون داراي قطع بزرگي هستند مي‌توان آنها را پيشكسوت اعلان‌هاي ايراني دانست.

در همين ايام برنامه‌هاي دانشكده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران گسترش يافت و كلاس درسي به نام «كمپوزيسيون تزييني» بر قرار شد. دراين كلاس قواعد طراحي اعلان و مبحث گرافيك نيز تدريس مي‌شد. معلم اين درس يك خانم فرانسوي به نام «مادام آشوت»  بود كه دانشجويان را با آثار طراحان فرانسوي چون: كاساندر، شارل لوپو، هربر لوپن و برنار ويلمو آشنا مي‌ساخت. تاثير اين شيوه‌ها در بيرون از دانشگاه و در بازار كار قابل توجه نبود و به اصطلاح خريداري نداشت. ذوق و سليقه عمومي، شيوه كار برادران سُروري و تالبرگ را مي‌پسنديد كه اغلب نوعي ايلوستراسيون ساده و رئاليستي بود كه بعد از انقلاب مشروطيت و از طريق روزنامه ملا نصرالدين در ايران رواج پيدا كرده و ملهم از گرافيك روسي بود.

دوره آموزش طراحی پوستر

اولین پوسترها ایران

از اواخر دورة قاجار، پوسترهايي كه در عرصة نمايش فیلم هاي خارجي در ايران تكثير می شد بیشتر با مرکب مشكي بر كاغذهايي در ابعاد متفاوت ، در رنگ های زرد اخُرايي، قرمز گلي، و آبي تركي چاپ  می شدند كه با توجه به عرضه آنها در ايالات و ولاياتي چون گيلان، تبريز، خراسان و طهران، اغلب به سه خط فارسي، روسي و فرانسه منتشر و گاهي خط فرانسه جاي خود را به ارمني يا انگليسي می داد. در  پوستر های اوليه، اثري از تصوير چهرة بازيگران در متن نمی باشد.  برای جلب نظر مخاطبان، تمرکز بر نام و عمليات شگفت انگيزبازيگراني كه در بين عامه از شهرت و محبوبيت برخوردار بودند انجام می شد. در حواشي نیز، ذكری ا ز سينماهاي نمايش دهنده، جلال و جبروت فيلم وا حتمالا هزينة توليدفيلم و تعداد سياه لشگرها هم از جمله نمونه های جلب مشتري بود.

می توان گفت صورت رسمی و قابل استناد، تاریخ طراحی پوسترهای امروزی ایران با طراحی پوسترهای سینمایی آغاز شده ا ست و در سا لهاي بعد از 1310 طراحي ومورد توجه قرار گرفت. زيرا همان طور که پیش تر اشاره شد، اعلان نيز مثل همه توليدات گرافيكي، با توجه به تقاضای جامعه وعوامل متعددی همچون شرایط اجتماعی، اقتصادی، صنعتی، و نیز امکانات فنی و نیاز و سفارش بازار در هر دورة زمانی بستگی دارد. از دهه های نخست سدة چهاردهم، به خاطر شرایط جدید، حضور  پوستر بر در و دیوار شهرهای بزرگ مشاهده می گردد با توجه به فراخور نیاز بازار و اجتماع در یکی دو شاخه از انواع آن یعنی تئاتر و سینما تولید پوستر رواج پیدا کرد.

می توان تاریخ طراحی پوستر در ایران، را بر اساس گفته محققان، با اعلا ن های تئاتر مطرح نمود. بنابراین  تا ورود و نمایش فیلم های خارجی، اعلا نهای تئاتر، تنها میدان دار هستند. اما، با ورود نخستین فیلم های خارجی و نمایش آنها در ایران، پوسترهای تئاتر، جای خود را به پوسترهای فیلم دادند و با آغاز فیلم سازی در ایران، میدان را برای پوسترهای سینمای ایران خالی نمودند.

از اینرو، شاکلة طراحی پوستر در ایران، در آغاز، به پوسترهای فیلم اختصاص داشته است که تا چند دهه نیز تداوم داشته است. بنابراین آغاز تاریخ پوسترهای امروزی ایران با آغاز سینمای ایران گره می خورد.

نخستین پوسترهای سینما به تدریج با تصاویر گراور شده شخصیت های اصلی فیلم آراسته شدند.

با توليد فيلم صامت آبي و رابي، در سینمای ایران سال 1309 ه.ش، عکس، برای  نخستین بار در اولین پوستر فیلم سينماي ايران به كارگرفته شد. پوستر فيلم آبي و رابي، سیاه و سفید است، درحقيقت فصل مشتركي ميان پوستر سنتي ايران و الگوي جديد پوسترسازي در ايران می باشد.

اين پوستر 70 × 50 سانتیمتر و دارای ساختاري سنتي است و براساس پوسترهاي اوليه صفحه آرايي شده؛ با حذف بسياري از توضيحيات اضافی،  پوسترهاي گذشته و اضافه شدن نوشته های شاخص نظیر: نام كارگردان، بازيگران و فيلمبردار، زمان نخستين نمايش، به شکل پوسترهاي امروزي نزديك شده است.

انتقام برادر (روح و جسم) دومين فيلم سينماي ايران، در سال  1310ه. ش  می باشد كه هيچگونه عكس، پوستر، یا حتی اطلاعاتي از آن  موجود نمی باشد.

فيلم دخترلر،  که در سال 1312 ه.ش  در شهر بمبئی هندوستان تولید شده است. برای طراحی پوستر فیلم از طراح پوستر کمپانی امپریال فیلم بمبئی، چاندا واركر کمک گرفته شده است. قطع پوستري 88 × 64 سانتیمتر می باشد و چاندا وارکر نام خود را پس ازطراح ناشناس پوستر آبي و رابي، به عنوان نخستين طراح كه از عکس در طراحی پوستر ايران استفاده کرده ثبت کرده است. پوستر دختر لر نخستین پوستر رنگی تاریخ گرافیک ایران است.

در سالهاي 1314 و 1315ه.ش، طراحی پوستر دو فيلم شيرین وفرهاد  و فردوسي  توسط چاندا واركر انجام شده است که در هر دو پوستر از عکس استفاده شده.

در مقایسه پوستر فیلم شیرین و فرهاد با پوستر فیلم دختر لر، آنچه مسلم است كيفيت بصری بالاتر پوستر فیلم شیرین و فرهاد می باشد. چاندا وارکر در پوستر شیرین و فرهاد با اهمیت بیشتر به پس زمینه و ارتباط بهتر عکس و نوشته ها نسبت به پوستر دختر لر  پیشرفت چشمگیری را نشان می دهد همچنین او امضاي خود را كه مخفف اسم كوچكش ch    می باشد را در پايين پوستر لحاظ كرده است.

پوستر فیلم فردوسی از دیگر پوسترهای طراحی شده توسط چاندا وارکر است که عکس های به کار رفته در این پوستر، ارتباط آزادانه ای با کادر پوستردارد از این رو، پوستر فيلم فردوسي، نسبت به دو پوستر قبلي چاندا واركر، از لحاظ ارتباط منطقي بين اجزا، بهتر هویدا شده است. اما ترکیب بندی آن برگرفته از دو پوستر قبلی است که توسط او طراحی شده می باشد.

لیلی و مجنون آخرین فیلم ساخته شده در دورة نخست فیلم سازی ایران در سال 1316 می باشد که در كلكته توليد شده  و طراح پوستر این فيلم، ام ژان می باشد. در این پوستر حضور عكس در ساختار آن از كيفيت بالاتري برخوردار است.

نویسنده: فائزه امیری پویا

منابع:

http://ensani.ir