درد و درمان در نمایشگاه ماهی بزرگ

نقدی بر نمایشگاه عکاسی مرتضی نیک نهاد

نمایشگاه ماهی بزرگ (Big fish) مجموعه‌ای از آثار جناب مرتضی نیک نهاد با تکنیک عکاسی است که به‌صورت انفرادی در گالری راه ابریشم به‌صورت مجازی برگزار شده است.

مرتضی نیک نهاد متولد ۱۳۶۳ در شهر بندرعباس است. او نمایشگاه‌های دیگری هم برگزار کرده که از میان آن‌ها می‌توان به چند روزی در میان، ۲۲۸ هزارتو و مکان عمومی اشاره کرد.

در بیانیه هنرمند چنین ذکرشده

در یکی از شب‌های میانی دهه هفتاد مادرم خوابی دید که سرآغاز فصلی دشوار از زندگی‌مان بود، او دچار بیماری مبهمی شد که ریشه‌اش بر اساس آنچه پزشکان می‌گفتند ضایعات روحی باقی مانده از وقایع گذشته بود. بیش از یک دهه از آن شب گذشت تا مادر پرده از خوابی برداشت که تا پیش از آن پنهانش کرده بود، او از جاندار مجهول الهویه و رُعْب آوری سخن می‌گفت که در خوابش به سرعت بزرگ شده، بگونه‌ای که او در وضعیتی برزخ گونه تلاش می‌کند از خواب برخیزد. مادر در این سالها تنها یکبار راضی شده درباره آن شب حرف بزند و هربار در مقابل پرسش‌های احتمالی از روایت آن شب پرهیز می‌کند، هیولایی که علی‌رغم خواستش همچنان با او بوده است.

مجموعهٔ ماهی بزرگ برداشت ذهنی ست از بیست سال زندگی و مشاهدات من از روزمره زنی که با یک هیولای رام شده و زخمی زندگی می‌کند.

زن در این روزمرگی‌ها با چشمانی گود رفته، بی توجه به دوربین و اطرافیان به تصویر کشیده شده است که همواره آن جاندار مجهول الهویه در قالب ماهی بزرگ رام شده‌ای که زخمی روی بدن خود دارد کنار زن روایت می‌شود. هنرمند از عکس‌های قدیمی در کنار عکس‌هایی که در زمان حال گرفته شده در مجموعه‌اش استفاده کرده است. خانه و وسایل حتی ظرف داروهای زن همانند بیماری روحی او کهنه هستند. پرتره‌ها مأیوس و بی تفاوت همانند بی‌تفاوتی زن در مقابل دوربین است، شاید بیماری روحی او برگرفته از همین بی‌تفاوتی‌هاست. خیسی زمین به همراه سوزن دوزی های پایین شلوار زن نمادی از جنوبی بودنشان است.

هنرمند با به‌ کارگیری حنای نارنجی‌رنگی که زن بر کف دستان خود گذاشته و همراه کردن رنگ‌های نارنجی موجود در پیراهن او کنتراست خوبی ایجاد کرده است، حنایی که اغلب روی دستان زنان جنوبی جنبه تزئینی دارد و گاه به عنوان دارویی برای تسکین برخی از بیماری‌هایشان استفاده می شود این بار برای زن جنبه‌ای مهم‌تر از تزئینی بودن یافته است. این در حالی ست که او از روی خستگی چشمانش را بسته و دست حنایی خود را بر روی صورتش گذاشته است تا حنا بتواند انرژی منفی حاصل از بیماری را از او بگیرد.

چنین داروی طبیعی را نیز در وجود ماهی هم می‌توانیم بیابیم. در لابه‌لای تصاویر نمایش گونه از روزمرگی‌های توام با بیماری روحی که شاهد تلاش‌های زن برای مهار کردن بیماری‌اش هستیم و ماهی بزرگ را سمبلی از بیماری می دانیم می‌توانیم با تغیر شکل و سایز ماهی آن هم در ظرف داروها، این برداشت را داشته باشیم که در برخی از لحظات زندگی همان ماهی شاید مهار و حتی رام شده باشد و یا به عنوان دارو حتی تسکینی برای بیماری زن باشد. هنرمند برای بیان آنچه در ذهن دارد از موجودی استفاده می‌کند که سمبلی در افسانه‌های زیست گاهش است و معانی متفاوتی را به همراه دارد.

همچنین وجود ماهی به عنوان غذا بر سر میزی که زن نشسته و دختری پشت به میز ایستاده بی تأثیر در رسیدن به این تضاد نیست. پارادوکس دیگری نیز در مجموعه می‌توانیم مشاهده کنیم پارادوکسی در بازه زمانی گذشته و حال.

بنابراین هنرمند با استفاده از ماهی در مجموعه‌اش کار هوشمندانه‌ای کرده است زیرا ماهی را هم در قالب خیر و هم نمادی برای شر و بیماری نمایش می‌دهد و از دید بنده حضور چنین نمادی که تضادی به همراه دارد شاید بتواند روزنه امیدی در پس امواج دریای خروشان زندگی زن به ما نشان دهد و ماهی را درست‌ترین نمادی می دانم که هنرمند می‌توانست در مجموعه‌اش استفاده کند.

این مجموعه در سبک عکاسی صحنه پردازی شده می‌گنجد و همچنین تشابه‌های زیادی بین این آثار با کارهای گوهر دشتی و میترا تبریزیان مشاهده می‌شود آثاری که همانند مجموعه ماهی بزرگ توام با فضایی دلگیر و بی‌روح و گاه با تنهایی فرد همراه است؛ فضاهایی که نیک نهاد به تصویر کشیده قدیمی و کهنه نیز هستند به طوری که او همچنین از رنگ‌های شاد هم اجتناب کرده است.

این مجموعه کارهای مرتضی نیک نهاد توانسته است برنده جایزه ولکام فوتو پرایز ۲۰۲۱ لندن شود  و آثار او به همراه هنرمند انگلیسی تبار دیگری از بین تصاویر ارسالی از سراسر جهان، موفق به دریافت جایزه بخش سلامت روان شده است.

نویسنده: پروین عباس هادی، دانشجوی دوره نقد و تجزیه و تحلیل آثار هنری